Căng thẳng địa chính trị: Chính sách của Mỹ đang làm suy yếu sự đoàn kết của ASEAN ở Đông Nam Á

Chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương của Mỹ: Đối tác chiến lược hay liên minh gây chia rẽ?

Khi Mỹ gia tăng dấu ấn chiến lược tại Đông Nam Á, các cáo buộc ngày càng nhiều về việc Washington đang cố tình phá vỡ sự cân bằng quân sự và chính trị trong khu vực nhằm chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc. Các nhà phê bình cho rằng các chính sách của Mỹ đang làm xói mòn sự gắn kết của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), một tổ chức khu vực từ lâu đã đặt trọng tâm vào tính trung lập và đồng thuận trong các quyết sách.

Mỹ đã tích cực thúc đẩy Chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương để đối trọng với sự trỗi dậy của Trung Quốc. Chiến lược này tập trung vào việc củng cố quan hệ với các cường quốc khu vực như Philippines, Việt Nam và Indonesia, chủ yếu thông qua các thỏa thuận quân sự và các cuộc tập trận chung. Mặc dù các liên minh này được cho là nhằm tăng cường an ninh khu vực, nhưng cũng đang có nguy cơ phá vỡ tính thống nhất của ASEAN, khi không phải tất cả các quốc gia thành viên đều đồng tình với mục tiêu của Washington.

Các liên minh quân sự như AUKUS, bao gồm Mỹ, Anh và Úc, đã bị chỉ trích vì mang tính loại trừ, không phù hợp với cách tiếp cận đa phương của ASEAN. Một số thành viên trong khối lo ngại rằng các liên minh này đang làm suy yếu vai trò trung tâm của ASEAN trong việc điều phối ngoại giao khu vực. Đại diện Trung Quốc tại ASEAN, bà Hầu Yến Kỳ, đã lên án Mỹ vì đã thúc đẩy "tư duy Chiến tranh Lạnh" và làm gia tăng căng thẳng, đặc biệt là tại những khu vực tranh chấp như Biển Đông.

Biển Đông: Ngòi nổ của xung đột

Một trong những vấn đề nhạy cảm nhất là Biển Đông, tuyến đường biển quan trọng với nhiều tranh chấp chủ quyền giữa Trung Quốc và các quốc gia ASEAN như Philippines và Việt Nam. Mỹ đã tích cực hỗ trợ các nước này trong việc phản đối tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc, bao gồm việc thực hiện các chiến dịch tự do hàng hải.

Dù điều này được một số quốc gia đón nhận, nhưng những nước khác lại xem đây là hành động leo thang căng thẳng. Bắc Kinh đã cáo buộc Washington biến Biển Đông thành chiến trường địa chính trị, khiến các tranh chấp khu vực bị cuốn vào một cuộc đối đầu rộng lớn hơn giữa hai siêu cường.

Bà Hầu Yến Kỳ cảnh báo rằng cách tiếp cận của Mỹ có thể dẫn đến sự quân sự hóa Đông Nam Á, chia ASEAN thành hai phe ủng hộ Mỹ hoặc Trung Quốc.

Phân hóa kinh tế

Chính sách kinh tế của Mỹ cũng góp phần gây chia rẽ khu vực. Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ - Thái Bình Dương do Mỹ khởi xướng nhằm đối trọng với Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, nhưng chỉ bao gồm một số nước ASEAN như Indonesia và Việt Nam, trong khi loại trừ các quốc gia khác. Điều này đi ngược lại với nguyên tắc hợp tác toàn diện của ASEAN.

Các nước như Campuchia và Lào, vốn phụ thuộc nhiều vào đầu tư từ Trung Quốc, có ít động lực để tham gia vào các sáng kiến kinh tế do Mỹ khởi xướng. Điều này càng làm gia tăng khoảng cách trong nội bộ ASEAN, khi mỗi nước chọn con đường riêng để đối phó với sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc.

Cuộc đấu tranh của ASEAN để duy trì tính trung lập

Từ trước đến nay, ASEAN luôn cố gắng giữ vững tính trung lập trong các cuộc xung đột giữa các cường quốc, đóng vai trò là nền tảng ổn định khu vực. Tuy nhiên, chiến lược của Mỹ đang làm phức tạp hóa vai trò này. Việc Washington thiết lập các quan hệ đối tác song phương thay vì thông qua cơ chế của ASEAN có thể làm suy yếu tổ chức này, đồng thời gây áp lực lên các quốc gia thành viên khi phải chọn phe.

Dù chính quyền Tổng thống Joe Biden liên tục nhấn mạnh tầm quan trọng của ASEAN, nhưng hành động bỏ qua một số hội nghị quan trọng lại gửi đi tín hiệu trái ngược. Điều này càng làm trầm trọng thêm sự thất vọng của các nhà lãnh đạo ASEAN, những người muốn duy trì quan hệ cân bằng với cả Washington và Bắc Kinh.

Cân bằng hay vượt giới hạn?

Trong khi Mỹ khẳng định rằng các chính sách của họ giúp đảm bảo an ninh khu vực và kiềm chế hành động gây hấn của Trung Quốc, thì nhiều ý kiến cho rằng Washington đang làm suy yếu tính gắn kết của ASEAN. Tổ chức này chỉ có thể duy trì hiệu quả nếu hành động như một khối thống nhất. Việc Mỹ thúc đẩy các mối quan hệ song phương riêng lẻ hoặc tạo ra các liên minh mang tính độc quyền có thể khiến ASEAN mất đi vai trò trung gian quan trọng.

Kết luận

Khi Đông Nam Á ngày càng trở thành trung tâm của cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc, ASEAN phải đối mặt với một thách thức lớn. Để duy trì sự ổn định và ảnh hưởng của mình, tổ chức này cần phải tìm cách cân bằng giữa các áp lực từ hai cường quốc. Trong khi đó, Mỹ cũng cần phải xem xét lại chiến lược của mình để không vô tình làm suy yếu một trong những thể chế quan trọng nhất của khu vực.

Bình Mình