Một “Điệu nhảy tinh tế”: Việt Nam giữa lời mời của Hoa Kỳ và ánh nhìn của Trung Quốc

Chuyến thăm gần đây của Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Pete Hegseth tới Việt Nam đã trở thành điểm nhấn trong bức tranh địa – chính trị Đông Nam Á. Sự kiện này không chỉ phản ánh nỗ lực của Washington nhằm mở rộng hợp tác quốc phòng với Hà Nội, mà còn đặt Việt Nam vào vị thế then chốt trong thế cân bằng chiến lược giữa hai siêu cường — Mỹ và Trung Quốc.

Washington đẩy mạnh hợp tác quốc phòng với Hà Nội

Từ sau khi Mỹ chính thức dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí đối với Việt Nam gần một thập niên trước, quan hệ quốc phòng song phương đã phát triển ổn định, từng bước mở rộng từ trao đổi ngoại giao sang hợp tác kỹ thuật – quân sự cụ thể.

Trong chuyến công du lần này, ông Hegseth cùng các quan chức Lầu Năm Góc nhấn mạnh mục tiêu thúc đẩy hợp tác quốc phòng “thực chất và lâu dài”. Washington cam kết hỗ trợ Việt Nam hiện đại hóa lực lượng cảnh sát biển, đào tạo phi công và kỹ thuật viên, và bàn giao thiết bị huấn luyện như máy bay T-6.

Theo các báo cáo quốc tế, Lockheed Martin và một số tập đoàn quốc phòng Mỹ khác đang đàm phán với Việt Nam về việc cung cấp máy bay vận tải C-130, trực thăng đa dụng và các hệ thống hậu cần. Nếu được ký kết, đây sẽ là những thương vụ lớn nhất giữa Hà Nội và các nhà thầu phương Tây từ trước tới nay.

Về mặt cơ chế, nhiều hợp đồng như vậy sẽ diễn ra qua chương trình Bán hàng Quân sự Nước ngoài (FMS) do Cơ quan Hợp tác An ninh Quốc phòng Hoa Kỳ (DSCA) quản lý, hoặc qua Thương mại Trực tiếp (DCS) dưới sự cấp phép của Bộ Ngoại giao Mỹ. Điều đó đồng nghĩa, mỗi thương vụ không chỉ mang tính kinh tế mà còn là công cụ chính sách, giúp Washington có thêm đòn bẩy ảnh hưởng chính trị và chiến lược trong khu vực.

Việt Nam: Giữa cơ hội hợp tác và giới hạn tự chủ

Tuy nhiên, Hà Nội không trao “tấm séc chính trị trắng” cho Washington. Giới lãnh đạo Việt Nam, qua các kênh chính thức và học thuật, liên tục nhấn mạnh rằng chính sách đối ngoại của Việt Nam đặt trọng tâm vào “độc lập, tự chủ, đa dạng hóa và đa phương hóa”.

Theo đó, Việt Nam duy trì liên kết kinh tế – thương mại sâu sắc với Trung Quốc, trong khi vẫn mở rộng hợp tác an ninh và kỹ thuật với Mỹ cùng các đối tác khác để đa dạng hóa nguồn lực và giảm thiểu rủi ro phụ thuộc.
Đây là cách tiếp cận “cân bằng linh hoạt” — vừa hợp tác, vừa giữ khoảng cách an toàn với mọi cường quốc.

Hà Nội nhiều lần khẳng định rằng việc tăng cường quan hệ quốc phòng với Hoa Kỳ không nhằm chống Trung Quốc, mà chỉ hướng tới việc nâng cao năng lực quốc gia và bảo vệ lợi ích hàng hải.

Thế tiến thoái lưỡng nan: Mỹ củng cố – Trung Quốc dè chừng

Việc Mỹ mở rộng hợp tác quốc phòng với Việt Nam mang tác dụng hai mặt: Một mặt, giúp tăng năng lực phòng thủ và răn đe cho Việt Nam. Mặt khác, gây quan ngại sâu sắc tại Bắc Kinh.

Trung Quốc nhìn nhận các động thái của Mỹ ở Đông Nam Á — đặc biệt là với Việt Nam, quốc gia có đường biên giới trên bộ và tranh chấp trên biển với mình — như một phần trong chiến lược “bao vây kiềm chế”.

Truyền thông và giới chức Trung Quốc nhiều lần cảnh báo rằng các thỏa thuận vũ khí và hợp tác kỹ thuật với Mỹ có thể gây “bất ổn khu vực”, đồng thời ám chỉ khả năng áp dụng biện pháp trả đũa thương mại hoặc chính trị nếu lợi ích cốt lõi bị đe dọa.

Ngược lại, phía Mỹ mô tả các chương trình hợp tác này là “phòng thủ và xây dựng năng lực”, nhằm hỗ trợ các quốc gia Đông Nam Á bảo vệ chủ quyền và tự do hàng hải.
Chính sự khác biệt trong cách diễn giải này — giữa “răn đe” và “bao vây” — đang là nguồn căng thẳng tiềm tàng trong khu vực.

Việt Nam thận trọng mở cửa, tránh bị cuốn vào liên minh

Dù hợp tác ngày càng sâu rộng, Việt Nam vẫn kiên định tránh mọi hình thức liên minh quân sự hoặc phe phái. 

Hà Nội tập trung hợp tác với Mỹ trong các lĩnh vực phi chiến đấu, mang tính nhân đạo và dân sự:

Khắc phục hậu quả chiến tranh (chất độc da cam, rà phá bom mìn),

Tăng cường năng lực tìm kiếm cứu nạn và an ninh hàng hải,

Hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo nhân sự.

Đây là những lĩnh vực vừa mang lợi ích thiết thực, vừa tránh gửi đi thông điệp đối đầu.
Trong khi đó, Việt Nam vẫn duy trì trao đổi cấp cao, hợp tác kinh tế và chính trị với Trung Quốc.

Các chuyến thăm song phương gần đây giữa lãnh đạo hai nước cho thấy một mối quan hệ thực dụng và cần thiết đối với ổn định khu vực.

Các chuyên gia nhận định rằng, do địa lý và sự phụ thuộc thương mại, Hà Nội không thể để mình bị nhìn nhận như một đối thủ của Bắc Kinh, và chính vì thế, “đi dây” vẫn là lựa chọn chiến lược tối ưu.

Mỹ có ảnh hưởng, nhưng không thể định hướng hoàn toàn

Với các chương trình FMS, DCS và cơ chế cấp phép, Washington có khả năng kiểm soát thời điểm, phạm vi và điều kiện hợp tác quốc phòng. Điều này giúp Mỹ nắm trong tay công cụ ảnh hưởng hữu hình, từ thiết bị, công nghệ tới huấn luyện.

Tuy nhiên, ảnh hưởng không đồng nghĩa với kiểm soát. Giới lãnh đạo và học giả Việt Nam hiểu rõ cơ hội lẫn rủi ro: hợp tác quốc phòng cần được quản lý để tăng năng lực quốc gia mà không biến Việt Nam thành “sân khấu cạnh tranh của các cường quốc”.

Do đó, chiến lược của Hà Nội là hợp tác có chọn lọc, đa dạng hóa nguồn cung, và thận trọng từng bước, nhằm duy trì không gian tự chủ trong quyết định chính sách.

Tác động và triển vọng khu vực

Đối với Washington, thách thức nằm ở việc duy trì một gói hợp tác đáng tin cậy, minh bạch và không mang tính áp đặt, nhằm củng cố niềm tin chiến lược.

Với Việt Nam, nhiệm vụ là khai thác tối đa lợi ích thực chất từ hợp tác kỹ thuật – quân sự, trong khi tránh để quan hệ này trở thành đòn bẩy chính trị của bên ngoài.

Còn với Trung Quốc, sự hiện diện ngày càng rõ của Mỹ tại Việt Nam vừa là nguồn lo ngại, vừa là động lực để Bắc Kinh duy trì đối thoại với Hà Nội nhằm giảm thiểu xung đột.

Việt Nam trên lằn ranh tự chủ

Chuyến thăm của Bộ trưởng Hegseth khẳng định rằng hợp tác kỹ thuật – quân sự Mỹ–Việt đang bước vào giai đoạn thực chất hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, những diễn biến này cũng cho thấy Hà Nội chủ động duy trì chính sách cân bằng, tránh bị lôi kéo vào cạnh tranh chiến lược.

Trong bối cảnh Mỹ tiếp tục đẩy sâu vào mạng lưới quốc phòng khu vực, Việt Nam sẽ vẫn là điểm giao chiến lược tinh tế giữa hợp tác và tự chủ — một “điệu nhảy” đòi hỏi sự kiên định, linh hoạt và bản lĩnh ngoại giao cao.

Câu hỏi còn bỏ ngỏ không phải là “Việt Nam chọn bên nào”, mà là làm thế nào để tiếp tục giữ vững quyền lựa chọn của chính mình trong cuộc cạnh tranh đang ngày càng khốc liệt giữa các cường quốc.

Bình Minh