Tổng thống Trump từ bỏ chính sách 'Nước Mỹ trên hết' để can dự vào vũng lầy Trung Đông?

Đánh đổi 'Nước Mỹ trên hết' để theo đuổi can thiệp quân sự, Tổng thống Trump đang đưa nước Mỹ trở lại vết xe đổ ở Trung Đông?

Tổng thống Mỹ Donald Trump trong cuộc họp báo tại Washington D.C. Ảnh: THX/TTXVN

Bình luận với tờ Thời báo Nhật Bản (japantimes.co.jp) mới đây, Giám đốc Nghiên cứu về các vấn đề đối ngoại và an ninh quốc gia tại Viện Nghiên cứu Toàn cầu Canon và là Giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Ritsumeikan (Nhật Bản), ông Kuni Miyake, cho rằng sau tuyên bố "xóa sổ" ba cơ sở hạt nhân của Iran, Tổng thống Mỹ Donald Trump lại khiến thế giới ngỡ ngàng khi Israel và Iran bất ngờ đồng ý ngừng bắn. Sự kiện này lập tức xoa dịu thị trường toàn cầu và khiến giá dầu tương lai hạ nhiệt. Tuy nhiên, đằng sau động thái được cho là tích cực này, những dấu hiệu bất ổn và mâu thuẫn trong chính sách của Washington đang ngày càng lộ rõ, đẩy Mỹ vào một vũng lầy chính trị mới tại Trung Đông.

Chỉ ba ngày sau khi Lầu Năm Góc ném bom ba mục tiêu hạt nhân quan trọng của Iran, Tổng thống Trump tuyên bố đã "xóa sổ" chúng. Dù vậy, báo cáo tình báo ban đầu của Mỹ lại cho thấy một bức tranh hoàn toàn khác. Các cuộc không kích chỉ làm chậm tham vọng hạt nhân của Tehran trong vài tháng, chứ không hề “xóa sổ” như lời ông Trump tuyên bố. Điều này đặt ra nghi vấn lớn về tính hiệu quả của chiến dịch quân sự và cả sự minh bạch trong thông tin được chính quyền Mỹ công bố.

Động thái ngừng bắn giữa Israel và Iran gần đây, dù mong manh, cũng cho thấy sự phức tạp khó lường của tình hình khu vực. Liệu đây có phải là dấu chấm hết cho căng thẳng? Các chuyên gia nhận định rằng cả hai bên dường như đều đã vi phạm lệnh ngừng bắn ngay từ khi nó vừa được thiết lập. Iran, với chiến thuật riêng, đang tìm cách kéo dài thời gian để củng cố lại chương trình hạt nhân của mình, trong khi Israel, với mục tiêu ngăn chặn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân, sẽ không dừng lại cho đến khi Tehran từ bỏ hoàn toàn tham vọng này.

Sự lấn át của "chủ nghĩa tân bảo thủ" và từ bỏ "Nước Mỹ trên hết"

Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Tổng thống Trump từng được biết đến với khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết” và thái độ hoài nghi sâu sắc về sự can thiệp quân sự ở nước ngoài. Ông đã đàm phán với Taliban, mở đường cho việc rút quân khỏi Afghanistan và tuyên bố sẽ mang lại hòa bình cho Trung Đông. Nhưng giờ đây, người ta thấy một Tổng thống Trump hoàn toàn khác. Ông đã bị chi phối trước sức ảnh hưởng của Israel và thực hiện các cuộc tấn công quân sự trực tiếp, sử dụng máy bay ném bom B-2 và bom “phá boongke” – chiến thuật gần như y hệt những người tiền nhiệm mà ông từng chỉ trích.

Ông Miyake, cựu nhà ngoại giao và là Chủ tịch của Viện Chính sách Đối ngoại, tổ chức tư vấn có trụ sở ở Tokyo, lưu ý: điều đáng nói là chính sách này lại gợi nhớ đến chủ nghĩa tân bảo thủ, vốn ủng hộ can thiệp quân sự để thay đổi hiện trạng và đã thất bại thảm hại ở Iraq và Afghanistan. Sự thay đổi đột ngột này cho thấy chính quyền Trump đang ngày càng bị lạc lối trong chính “đầm lầy” mà ông từng tuyên bố sẽ làm sạch. Từ bỏ nguyên tắc “Nước Mỹ trên hết” để dấn thân vào một cuộc chơi chính trị không có hồi kết ở Trung Đông có thể là sai lầm lớn nhất của ông. Nó không chỉ mâu thuẫn với chính sách đối ngoại mà nhà lãnh đạo Mỹ từng theo đuổi, mà còn đẩy Washington vào nguy cơ sa lầy một lần nữa ở khu vực đầy bất ổn này.

Trong khi đó, việc Iran chấp nhận lệnh ngừng bắn được nhiều người coi là một chiến thuật khôn ngoan. Giáo sư Miyake cho rằng, các nhà lãnh đạo Iran hiểu rõ một điều: để tồn tại, họ phải sở hữu vũ khí hạt nhân. Bài học từ Saddam Hussein ở Iraq, người không có vũ khí hạt nhân và đã bị lật đổ, đã trở thành một nguyên tắc sống còn. Do đó, có thể Iran sẽ sử dụng mọi biện pháp chính trị, kinh tế và ngoại giao để bảo vệ chương trình của mình. Ngay cả khi năng lực hạt nhân bị phá hủy, ý chí theo đuổi điều đó vẫn sẽ tồn tại. Iran đã đầu tư quá nhiều nguồn lực vào chương trình này, và không có lý do gì để họ từ bỏ.

Sự vội vã của Tổng thống Trump và bài toán không lời giải

Sự thiếu kiên nhẫn của Tổng thống Trump trong đàm phán càng khiến tình hình thêm tồi tệ. Thay vì kiên nhẫn ngoại giao, ông lại đặt ra thời hạn tối đa chỉ hai tuần cho Iran phải “đầu hàng vô điều kiện”, sau đó phát động tấn công chỉ chưa đầy một tuần. Đối với những nhà đàm phán cứng rắn và dày dạn kinh nghiệm của Iran, động thái này không khác gì một sự "lừa dối". Nó phá vỡ mọi quy tắc ngoại giao và khiến các cuộc đàm phán đi vào ngõ cụt.

Theo ông Miyake, bài toán hạt nhân Iran không thể được giải quyết bằng vũ lực. Cần một giải pháp chính trị, một thỏa thuận hạt nhân mới. Tuy nhiên, sau khi chính quyền Trump đầu tiên đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân năm 2015, Tehran gần như chắc chắn sẽ từ chối mọi nghĩa vụ theo một thỏa thuận mới. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn: Iran không chịu từ bỏ, Israel không thể chấp nhận, và Mỹ tiếp tục sa lầy.

Chuyên gia Miyake kết luận, trong bối cảnh Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đang phải đối mặt với áp lực chính trị trong nước do các vấn đề cải cách tư pháp và cáo buộc tham nhũng, việc đối đầu với Iran không chỉ là mục tiêu chiến lược mà còn là một nước cờ chính trị để củng cố vị thế. Tuy nhiên, bất kể Tổng thống Trump hay ông Netanyahu có hình dung ra kịch bản kết thúc nào, việc phá hủy năng lực mà không thể phá hủy ý chí của Iran sẽ chỉ dẫn đến sự hồi sinh của chương trình hạt nhân trong tương lai.

Thế giới đang chứng kiến sự thay đổi đáng báo động trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Tổng thống Trump, người từng cam kết thoát khỏi các cuộc chiến bất tận, giờ đây đang hành động đơn phương, coi thường hợp tác đa phương và có nguy cơ trở nên giống những người tiền nhiệm theo chủ nghĩa tân bảo thủ hơn bao giờ hết. Nếu Iran tiếp tục phát triển hạt nhân và cuộc đối đầu giữa Iran và Israel kéo dài vô thời hạn, thì không có gì ngạc nhiên khi Mỹ lại chìm sâu hơn vào một vũng lầy không đáy, khiến cho lời hứa “Nước Mỹ trên hết” trở nên xa vời hơn bao giờ hết.

Vũ Thanh