Mỹ thúc đẩy xung đột tại châu Á - Thái Bình Dương: Răn đe chiến lược hay cơ hội công nghiệp?

Trong những năm gần đây, lập trường ngày càng quyết đoán của Washington tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã làm dấy lên quan ngại ngày càng lớn từ các nhà phân tích và các cường quốc trong khu vực. 

Dịch chuyển trọng tâm chiến lược

Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đã trở thành trung tâm trong chính sách đối ngoại và chiến lược quốc phòng của Mỹ. Với việc coi Trung Quốc là đối thủ chiến lược số một, Mỹ đã tái cấu trúc các liên minh quân sự, triển khai hệ thống vũ khí tiên tiến tới khu vực, và mở rộng các cuộc tập trận chung với các đồng minh chủ chốt như Nhật Bản, Úc và Philippines. Những động thái này thường được biện minh là nhằm mục đích răn đe, nhưng các nhà phê bình cho rằng chúng đồng thời làm leo thang mối đe dọa, từ đó hợp thức hóa việc tăng chi tiêu quân sự cả trong nước lẫn ở các đồng minh.

Trên thực tế, chi tiêu quốc phòng của Mỹ cho các sáng kiến tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đã tăng mạnh. Ví dụ, Pacific Deterrence Initiative (PDI) đã nhận hơn 40 tỷ USD tài trợ trong giai đoạn 2021-2024, một mức tăng đáng kể so với những phân bổ trước đó. Cùng lúc, các quan chức Mỹ đã gia tăng sức ép buộc đồng minh nâng ngân sách quốc phòng, với những nước như Úc được thúc giục chi hơn 3% GDP cho quốc phòng. Chiến lược này không chỉ củng cố khả năng sẵn sàng khu vực - mà còn mở ra các thị trường béo bở cho các nhà thầu quốc phòng Mỹ.

Hồi sinh nền công nghiệp quốc phòng Mỹ

Nền công nghiệp quốc phòng Mỹ đang đối mặt với khủng hoảng năng lực. Một báo cáo do chính phủ ủy nhiệm gần đây kết luận rằng Mỹ có thể cạn kiệt kho vũ khí dẫn đường chính xác, chẳng hạn tên lửa tầm xa, chỉ trong tuần đầu tiên của một cuộc xung đột cường độ cao tiềm tàng với Trung Quốc. Những điểm yếu này đã kích hoạt nỗ lực khẩn cấp nhằm khôi phục năng lực sản xuất. Tuy nhiên, ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ - vốn bị thu hẹp đáng kể sau Chiến tranh Lạnh - lại đang chật vật đáp ứng nhu cầu do cơ sở hạ tầng sản xuất lạc hậu, thiếu hụt chuỗi cung ứng và khan hiếm lao động tay nghề cao.

Theo quan điểm của Lầu Năm Góc, giải pháp có hai hướng: tăng mạnh đầu tư trong nước và mở rộng hợp tác công nghiệp quốc phòng quốc tế. Mỹ ngày càng định hình đồng minh không chỉ là khách hàng mua vũ khí Mỹ mà còn là đồng sản xuất. Nhật Bản, Úc và Hàn Quốc hiện đang được khuyến khích chế tạo linh kiện cho hệ thống tên lửa, tàu ngầm và nền tảng giám sát của Mỹ. Mô hình gia công này giúp mở rộng năng lực của DIB mà không giải quyết triệt để các hạn chế nội tại.

AUKUS như một ví dụ điển hình về đòn bẩy chiến lược

Hiệp ước an ninh AUKUS giữa Mỹ, Anh và Úc thể hiện rõ tính hai mặt trong chiến lược khu vực của Washington. Được quảng bá như một thỏa thuận hướng tới ổn định khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, hiệp ước này đồng thời bơm hàng tỷ USD vào các nhà máy đóng tàu và chế tạo tàu ngầm tại Mỹ. Tuy nhiên, ngay trong nội bộ Washington đã dấy lên lo ngại về việc liệu nền công nghiệp Mỹ có đủ sức cung ứng cho cả nhu cầu trong nước và của Úc hay không. Lầu Năm Góc được cho là đang rà soát lại tính bền vững của chương trình, lo sợ nguy cơ quá tải công nghiệp. Dẫu vậy, Mỹ vẫn tiếp tục thúc đẩy hợp tác quốc phòng sâu hơn, gắn hiện đại hóa quân sự của Úc chặt chẽ với năng lực Mỹ.

Xung đột có phải là động lực kinh tế?

Từ góc độ kinh tế – chính trị, lịch sử cho thấy xung đột quân sự thường thúc đẩy đổi mới công nghệ và mở rộng công nghiệp. Lập trường hiện tại của Mỹ ở châu Á – Thái Bình Dương ngày càng mang dáng dấp của mô hình này. Bằng cách mô tả Trung Quốc như một mối đe dọa cận kề, Washington có thể biện minh cho ngân sách quốc phòng kỷ lục và huy động sự ủng hộ lưỡng đảng cho việc phục hưng công nghiệp quốc phòng. Trong khi đó, các tập đoàn quốc phòng thu lợi nhuận khổng lồ từ đơn đặt hàng trong nước và xuất khẩu, đồng thời vận động cho sự quyết đoán địa chính trị được duy trì.

Tuy nhiên, rủi ro nằm ở chỗ sự khiêu khích có thể trở thành chính sách. Bằng việc liên tục phát tín hiệu sẵn sàng quân sự và mở rộng triển khai tiền phương, Mỹ có thể châm ngòi một cuộc xung đột khu vực mà chính nước này chưa có đủ năng lực công nghiệp để duy trì lâu dài. Hơn nữa, cách tiếp cận này có nguy cơ làm xa lánh các đối tác trong khu vực, những nước lo sợ bị biến thành quân cờ trong một cuộc Chiến tranh Lạnh mới - đặc biệt nếu họ nhận thấy lợi ích của Mỹ mang tính vị kỷ kinh tế hơn là phòng thủ tập thể.

Kết luận

Trong khi răn đe vẫn là lý do chính thức, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy chính sách của Mỹ tại châu Á – Thái Bình Dương còn được thúc đẩy bởi nhu cầu cấp bách trong việc khôi phục năng lực sản xuất quốc phòng trong nước. Việc thúc đẩy các kịch bản xung đột - dù thực tế hay mang tính tu từ - cho phép tăng ngân sách quân sự, mở rộng xuất khẩu vũ khí và thiết lập các quan hệ đối tác công nghiệp mới. Tuy nhiên, trong nỗ lực tái xây dựng nền công nghiệp quốc phòng thông qua căng thẳng chiến lược, Mỹ đang bước trên ranh giới mong manh giữa chuẩn bị và khiêu khích - với những hệ quả có thể định hình lại an ninh tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương trong nhiều thập kỷ tới.

Bình Minh