Việt Nam có thể làm thử lò phản ứng hạt nhân cỡ nhỏ

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng yêu cầu Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam cần nghiên cứu, làm thử lò phản ứng hạt nhân mô-đun nhỏ, trong bối cảnh điện hạt nhân được xác định là một trong những công nghệ chiến lược quốc gia và ưu tiên phát triển của Việt Nam.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng.

Tư lệnh ngành cũng lưu ý, Việt Nam không chỉ đầu tư nhà máy mà thông qua đó muốn làm chủ công nghệ. Viện nên nghiên cứu xem sẽ đóng vai trò gì trong cả ngắn và dài hạn, trước mắt giúp đẩy nhanh việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam.

Năng lượng hạt nhân đã trở thành chiến lược quốc gia

Thông tin từ Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, ngày 30/5, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đã có buổi làm việc với Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (Vinatom).

Tại đây, Bộ trưởng nhấn mạnh đến yêu cầu đối với Vinatom khẩn trương nghiên cứu, thiết kế và làm thử lò phản ứng mô-đun nhỏ (Small Modular Reactor – SMR), coi đây là bước đi chiến lược để làm chủ công nghệ năng lượng hạt nhân trong tương lai phát triển mạnh mẽ của Việt Nam.

Tại buổi làm việc, Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam Trần Chí Thành cho biết, Viện đã có gần 50 năm lịch sử phát triển, bên cạnh các nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản, hiện Viện đang vận hành lò phản ứng hạt nhân tại Đà Lạt (do Mỹ xây dựng), quản lý máy gia tốc phục vụ sản xuất dược chất phóng xạ tại Trung tâm chiếu xạ Hà Nội và điều hành mạng quan trắc và cảnh báo phóng xạ môi trường quốc gia.

Viện cũng đề xuất Bộ Khoa học và Công nghệ hỗ trợ thêm kinh phí và cơ sở vật chất để nghiên cứu các công nghệ mới như tách chiết đất hiếm và chế tạo máy gia tốc.

Trước các yêu cầu đặt ra hiện nay, Viện trưởng Trần Chí Thành khẳng định trước Bộ trưởng và lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ tại buổi làm việc rằng Viện sẵn sàng nhận trách nhiệm nghiên cứu, làm chủ công nghệ năng lượng hạt nhân và ứng dụng vào đời sống.

“Nghĩ lớn, làm lớn”

Phát biểu tại buổi làm việc, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, sau gần 50 năm thành lập, Viện Năng lượng nguyên tử đang đứng trước thời cơ, vận hội phát triển quan trọng khi năng lượng hạt nhân đã được xác định là công nghệ chiến lược quốc gia, được ưu tiên đầu tư và phát triển.

Viện cần xác định vai trò cốt lõi, không chỉ là nơi nghiên cứu mà còn là trung tâm làm chủ công nghệ năng lượng nguyên tử quốc gia. Thêm vào đó, sự ra đời của các nhà máy điện hạt nhân tại Việt Nam trong tương lai sẽ kéo theo nhiều nhu cầu mới về nhân lực, nguyên liệu và hệ thống kiểm tra, giám sát an toàn.

Trong đó, Viện cần chủ động đóng vai trò đầu tàu, trước mắt là hỗ trợ việc triển khai nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam.

Bộ trưởng nhắc lại quan điểm rõ ràng rằng, Viện cần "nghĩ lớn, làm lớn và nhận những việc lớn" tương xứng với vai trò và tiềm lực hiện có. Trong chiến lược nghiên cứu, cần phân bổ linh hoạt kinh phí dành cho các nhiệm vụ có tính ứng dụng cao, có thể triển khai ngay; tập trung vào các nghiên cứu mũi nhọn, quy mô lớn, trong đó khuyến khích hợp tác, thuê chuyên gia nước ngoài nhằm rút ngắn thời gian làm chủ công nghệ.

Bộ trưởng dẫn ví dụ về Trung Đông, Trung Quốc, Belarus - những quốc gia thành công nhờ dám nghĩ lớn, làm lớn, thu hút chuyên gia giỏi toàn cầu để đột phá trong công nghệ.

“Việt Nam hiện cũng đã bước đầu thay đổi tư duy khi giao tổng thầu cho doanh nghiệp trong nước và mời chuyên gia quốc tế đồng hành”, theo Bộ trưởng, Viện cần lựa chọn hướng đi táo bạo, phải nhận việc lớn mang tầm quốc gia.

Cũng tại cuộc làm việc, Bộ trưởng cho biết, muốn phát triển năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, Việt Nam bắt buộc phải có điện hạt nhân làm nền tảng ổn định.

Nghiên cứu làm lò phản ứng cỡ nhỏ (SMR)

Nhắc lại đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Phiên họp Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ngày 29/5, Bộ trưởng cho biết việc xác định các công nghệ chiến lược cần dựa trên phương pháp luận khoa học, bám sát mục tiêu dài hạn và giải quyết các bài toán lớn của đất nước.

Trong đó, công nghệ hạt nhân, đặc biệt là SMR cần được ưu tiên hàng đầu trong danh mục công nghệ chiến lược quốc gia.

Theo Bộ trưởng, công nghệ điện hạt nhân đang bước sang một giai đoạn mới với xu hướng phát triển các lò phản ứng mô-đun nhỏ – loại lò có công suất dưới 300 MW, chi phí đầu tư thấp, phù hợp với cả khu vực tư nhân. Mô hình này đã bắt đầu được triển khai tại Nga, Trung Quốc, trong khi nhiều quốc gia khác đang nghiên cứu và xin cấp phép thử nghiệm.

Bộ trưởng đề nghị Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam chủ động nghiên cứu, thiết kế, đào tạo nhân lực và triển khai thử nghiệm công nghệ SMR.

“Viện cần mạnh dạn đề xuất mô hình sandbox, khung thể chế thử nghiệm - để tháo gỡ rào cản chính sách cho công nghệ mới này”, Bộ trưởng Hùng nói.

Bên cạnh đó, cần tích cực thu hút các nhà phát triển công nghệ SMR để hợp tác, từ đó tiến tới làm chủ toàn diện.

“Xây dựng nhà máy SMR làm ở đâu cần phải nghiên cứu, phải nghĩ về thiết kế, tích hợp, hợp tác… để làm chủ. Viện phải đi đầu, tham gia và đề xuất về SMR, có thể nghiên cứu làm ở Đồng Nai. Việc triển khai có thể xem xét giao cho doanh nghiệp”, tư lệnh ngành lưu ý.

Ngoài công nghệ, Bộ trưởng lưu ý Viện cần chủ động đề xuất các quy chuẩn an toàn mới phù hợp với đặc điểm của các thế hệ lò phản ứng hiện đại – vốn đã an toàn hơn nhiều so với trước. Hiện Mỹ đã bắt đầu nới lòng chính sách an toàn để phát triển điện hạt nhân nên cần thay đổi tư duy, thúc đẩy ứng dụng năng lượng hạt nhân không chỉ trong ngành điện mà cả trong y tế, nông nghiệp, công nghiệp...

“Đảng, Nhà nước đã xác định làm chủ công nghệ điện hạt nhân phục vụ đất nước bởi không chỉ xem xét chỉ là điện, ứng dụng mà đây là ngành công nghiệp quốc gia”, Bộ trưởng cho biết thêm.

Không thể chỉ loanh quanh trong nước

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng đặt kỳ vọng lớn vào vai trò và vị thế của Viện trong khu vực. Theo đó, đến năm 2045, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam cần trở thành một trong những cơ sở nghiên cứu công nghệ hạt nhân dân sự hàng đầu khu vực ASEAN chứ không thể “chỉ loanh quanh trong nước”.

Để đạt được mục tiêu này, lãnh đạo Viện được yêu cầu đổi mới tư duy vận hành, có thể xem xét đổi tên thành “Viện Năng lượng nguyên tử Quốc gia”, kèm theo đó là cơ chế quản trị tự chủ cao hơn. Các mô hình mới như trường học trong viện, quỹ phát triển hạt nhân hay hợp tác công – tư cũng được khuyến khích thử nghiệm để tăng nguồn lực và tính sáng tạo.

Bộ trưởng gợi mở Viện cần xây dựng lộ trình phát triển theo từng giai đoạn 5 năm, trong đó từ nay đến 2030 là giai đoạn trọng điểm. Chiến lược dài hạn cần đặt trên 5 trụ cột: nghiên cứu và phát triển; ứng dụng năng lượng hạt nhân vào đời sống; đào tạo nhân lực; phát triển hạ tầng nghiên cứu và hợp tác quốc tế.

“Sự phát triển của Viện không chỉ là câu chuyện ứng dụng năng lượng nguyên tử, mà là hành trình định vị lại công nghệ Việt Nam trên bản đồ thế giới”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu rõ.