Thuế chiến với Hoa Kỳ: Đàm phán thận trọng trước giờ G

Trong bối cảnh Tổng thống Donald Trump liên tục đe dọa gia hạn và mở rộng thuế quan, các đối tác thương mại lớn như Nhật Bản, Ấn Độ, EU đang hết sức thận trọng khi bước vào đàm phán song phương với Hoa Kỳ. Việc này đặt ra bài học quan trọng cho Việt Nam trong cách thức tiếp cận các cuộc thương thảo với Washington.

Chính quyền của Tổng thống Donald Trump rất có thể sẽ gia hạn thời gian hoãn áp thuế cho những nước đang đàm phán với Hoa Kỳ.

Gia hạn hay ném “bom thuế quan”?

Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế Nhà Trắng, ông Stephen Miran, cho biết chính quyền của Tổng thống Donald Trump rất có thể sẽ gia hạn thời gian hoãn áp thuế cho những nước đang đàm phán với Hoa Kỳ, nhằm khuyến khích thiện chí từ hai bên. Ông Miran cũng cảnh báo: “Bạn không thể phá hỏng một thỏa thuận đang tiến triển tốt đẹp bằng cách ném quả bom thuế quan vào đó.” Những tín hiệu này xuất hiện khi chỉ còn hai tuần nữa là đến hạn 9/7, nhưng nhiều cuộc đàm phán quan trọng “vẫn đang vật lộn để hoàn tất”.

Trong vài tuần qua, Nhà Trắng đã nhiều lần gợi ý có thể lùi mốc áp thuế từ ngày 2/4, hiện hoãn đến ngày 9/7 để bàn thêm, nhưng đồng thời cũng cảnh báo sẽ công bố mức thuế áp lên từng nước bất kỳ lúc nào. Theo ông Stephen Miran, dù có gia hạn, thuế chung khó lòng giảm sâu dưới mức 10% trong dài hạn. Một số quốc gia có thể thoả thuận được ưu đãi thấp hơn, nhưng không ít nước sẽ chứng kiến “thuế ngày giải phóng” quay về mức cao như cũ. Điều này có nghĩa là ngay cả khi Việt Nam đạt được thỏa thuận, mức thuế suất 5–10% cho hàng xuất khẩu có thể vẫn tồn tại nếu Washington không thấy lợi ích rõ ràng. 

Các quốc gia như Canada và Nhật Bản đã trải qua tình huống “dở khóc dở cười” khi ông Trump, chỉ qua một dòng Thông cáo báo chí hay trên Twitter, có thể áp thuế lên thép, nhôm hoặc ô tô chỉ trong vài giờ. Canada từng bị áp thuế 25% lên thép và nhôm, buộc Canada trả đũa và đe dọa áp thuế lên rượu Bourbon của Mỹ. Nhật Bản phải kiên trì đàm phán suốt hai tháng mà chưa gỡ được thuế ô tô 25%, ngành chiếm 10% GDP và 8,3% lao động tại đảo quốc này.

Vấn đề nan giải nằm ở chỗ các quốc gia không biết liệu sau khi ký xong thỏa thuận, họ có phải chịu thêm các loại thuế khác mà ông Trump áp dụng cho các ngành thép, chip, dược phẩm hay không. Chính vì vậy, nhiều nước như Nhật Bản, Ấn Độ và EU đang rất do dự trước khi ký kết. Tiến sĩ Deborah Elms (Hinrich Foundation) cảnh báo: “Bạn không muốn đồng ý thỏa thuận hôm nay rồi sáng mai lại bị ‘đánh thuế mới’.”

Trong khi đó, nền kinh tế Mỹ vẫn đang đánh giá tác động của các mức thuế song song với việc thúc đẩy giảm thuế doanh nghiệp “lớn, đẹp” tại Thượng viện. Chủ tịch Fed Jerome Powell mới đây cũng nhấn mạnh ngân hàng trung ương sẽ theo dõi sát thuế quan để cân nhắc điều chỉnh lãi suất phù hợp.

Tóm lại, lằn ranh giữa “hoãn thuế” và “tăng thuế” của chính quyền Trump đang tạo ra môi trường đầy ẩn số, buộc các đối tác thương mại phải thận trọng tối đa trước khi đặt bút ký bất cứ hiệp ước nào với Hoa Kỳ.

Các đối tác thương mại cảnh giác ký kết thỏa thuận

Tại Canada, sau khi Mỹ áp thuế 25% lên thép và nhôm, chính phủ Ottawa, dưới thời Thủ tướng Justin Trudeau, đã đe dọa tăng thuế ngược lên rượu Bourbon Mỹ vào cuối tháng 7. Thậm chí, Vương quốc Anh đã đồng ý một thỏa thuận miễn thuế 232 cho hàng không vũ trụ để đổi lấy cam kết mua 10 tỷ USD máy bay Boeing, tuy nhiên thuế thép của Mỹ vẫn giữ ở mức 25%, không đạt mục tiêu hạ về 0 của London.

Liên minh châu Âu tuyên bố sẽ trả đũa nếu Mỹ vẫn duy trì mức thuế cơ bản 10% – và ông Trump từng đe dọa nâng lên 50% đối với hàng EU. Brussels đang cân nhắc tùy chọn trả đũa hay chấp nhận một “thỏa thuận nhất thời” chỉ nêu nguyên tắc để tiếp tục đàm phán, mặc dù Paris kiên quyết đòi xóa bỏ hoàn toàn thuế quan.

Ngành ô tô chiếm 10% GDP và 8,3% lực lượng lao động Nhật Bản là tâm điểm tranh chấp khi Mỹ áp thuế 25% lên ô tô và phụ tùng. Thủ tướng Shigeru Ishiba thừa nhận “ô tô là lợi ích quốc gia” và Nhật sẽ “làm mọi cách để bảo vệ điều đó”. Đàm phán của Nhật khó tìm tiếng nói chung trước ngày 9/7, vì Tokyo muốn giải quyết một lần hết các mức thuế, từ ô tô đến thép, chip, nhưng Washington tách bạch thuế chung (10%) và thuế ngành (Mục 232).

Ấn Độ cũng khăng khăng không ký nếu không có cam kết “đi cùng mức ưu đãi tốt nhất” mà Mỹ dành cho bất cứ nước nào khác. Mối lo ngại chính là các thuế bổ sung này có thể “đánh gục” hàng xuất khẩu kỹ thuật 20 tỷ USD/năm. Việc thiếu rõ ràng pháp lý, sau khi một tòa liên bang Mỹ tuyên thuế quan bất hợp pháp rồi bị cấp cao hơn tạm hoãn, càng khiến New Delhi dè dặt.

Một điểm mấu chốt là Bộ Thương mại Mỹ sẽ công bố kết quả điều tra các ngành chất bán dẫn, dược phẩm, khoáng sản… trong vài tuần tới. Những cuộc điều tra này được dự báo dẫn đến thuế theo Mục 232, tạo ra rủi ro pháp lý bổ sung bên cạnh mức thuế chung 10%. Việt Nam xuất khẩu công nghệ linh kiện, thủy sản cũng có thể rơi vào diện thanh tra và đánh thuế song hành. Tiến sĩ Deborah Elms (Hinrich Foundation) cảnh báo: “Bạn không muốn ký thỏa thuận hôm nay rồi sáng mai bị ‘đánh thuế 232’.”

Lời đe dọa áp thêm thuế quan của Trump cho thấy Việt Nam cần chuẩn bị kỹ khi đàm phán với Mỹ. Doanh nghiệp và Nhà nước phải xác định rõ tác động của thuế chung và thuế ngành lên từng mặt hàng, từ nông sản, thủy sản đến linh kiện điện tử. Đồng thời, chúng ta có thể học theo Anh mô hình “có đi có lại” khi đề xuất đổi ưu đãi thuế lấy cam kết mua hàng hóa, dịch vụ Việt Nam. Đa dạng hóa thị trường, song song đàm phán với Mỹ và xúc tiến vào EU, ASEAN, Trung Đông sẽ giảm rủi ro phụ thuộc. Cơ quan quản lý cần minh bạch quy trình, công bố đầy đủ thuế suất hiện hành và dự kiến, tránh ký xong rồi “bất ngờ” chịu thêm thuế mới.

Trong “thuế chiến” mang tính giao dịch này, sự thận trọng, linh hoạt và chuẩn bị kỹ kịch bản đa tầng sẽ giúp Việt Nam không chỉ bảo vệ xuất khẩu, mà còn biến thách thức thành động lực nâng tầm cạnh tranh toàn cầu.

Thành An