'Thiên nga trắng' Tu-160 của Nga tái xuất đáng gờm

Sức mạnh đáng gờm của “Thiên Nga trắng”

Tu-160 ra đời từ thời kỳ Liên Xô, được chế tạo để đối trọng với máy bay ném bom B-1 của Mỹ - loại máy bay ném bom siêu thanh, mang tên lửa có góc quét biến thiên, có thể di chuyển nước rút đến đường phóng và tấn công hệ thống phòng thủ bằng tên lửa hành trình.

Máy bay ném bom Tu-160. Ảnh: National Security Journal

Sau khi Liên Xô tan rã, quá trình sản xuất Tu-160 bị dừng lại. Hai thập kỷ sau, Nga đã khởi động lại dây chuyền sản xuất và hiện đại hóa các khung máy bay còn sót lại, lắp đặt động cơ và hệ thống điện tử hàng không mới, tái khởi động các phiên bản mới.

Trong suốt những năm 2000 và 2010, Tu-160 đã trở thành một công cụ ngoại giao mạnh mẽ của Nga. Moscow đã điều máy bay này đến Venezuela và Nam Phi, hay triển khai để thực hiện các phi vụ huấn luyện ở Bắc Cực và các chuyến tuần tra dài ngày nhằm nhắc nhở NATO rằng Nga vẫn còn một lực lượng không quân chiến lược. Thời điểm Nga tham chiến ở Syria, Tu-160 đã phóng tên lửa hành trình thông thường vào các mục tiêu cố định từ không phận Nga, khẳng định vai trò chính xác tầm xa mà máy bay phản lực này được thiết kế để đảm nhiệm. Chiến thuật này của Nga nhằm giúp máy bay tránh xa nguy cơ rủi ro.

Khi cuộc xung đột Nga-Ukraine nổ ra, Tu-160 được đưa trở lại hoạt động với lịch trình dày đặc. Máy bay ném bom này đã phóng tên lửa hành trình thông thường Kh-101/Kh-555 từ sâu trong lãnh thổ Nga, kết hợp với UAV và vũ khí đạn đạo để vô hiệu hóa hệ thống phòng không Ukraine. Giá trị của Tu-160 này nằm ở tải trọng và khả năng tiến hành các cuộc tấn công lặp đi lặp lại.

Tu-160 có thể phóng 12 tên lửa ALCM tầm xa, cho phép phi hành đoàn tránh được vành đai tên lửa đất đối không (SAM) trên tiền tuyến và các cuộc tuần tra của máy bay chiến đấu của đối phương.

Sự khác biệt giữa Tu-160M và Tu-160M2 chủ yếu nằm ở đường bay. Tu-160M sử dụng khung máy bay cũ được hiện đại hóa với hệ thống điện tử hàng không, giao diện vũ khí mới và động cơ NK-32-02 (động cơ ban đầu của dòng Tu-160 nhưng được cải tiến). Loại động cơ này được cho là mang lại hiệu suất nhiên liệu và độ tin cậy tốt hơn, giúp máy bay tăng tầm bay và tăng thời gian hoạt động trên không.

Tu-160M2 sử dụng khung máy bay mới, chế tạo từ dây chuyền sản xuất được khởi động lại tại Kazan. Dù có một số điểm khác biệt, nhưng về cơ bản 2 loại máy bay này vẫn có những điểm chung. Nga đã khôi phục bí quyết công nghiệp để chế tạo và tân trang những chiếc máy bay ném bom lớn này, tái thẩm định quy trình hàn, gia công titan, dây điện và dây chuyền động cơ giúp cải thiện tầm bay/tốc độ của máy bay.

Việc tích hợp hệ thống radar/điện tử hàng không hiện đại hóa và sự cải thiện về tải trọng vũ khí giúp máy bay có thể để mang theo các loại đạn dược tiên tiến trong đó có tên lửa hành trình Kh-101/102 và các tên lửa tầm xa mới hơn.

Điểm yếu của oanh tạc cơ

Cách thức sử dụng Tu-160 của Nga không hề thay đổi kể từ những năm 1980. Máy bay ném bom này không được thiết kế để lọt qua các hệ thống phòng không hiện đại, nhiều lớp. Nó chủ yếu dùng cho nhiệm vụ phòng thủ: phóng tên lửa ALCM tàng hình, bám theo địa hình từ xa, ở các góc khiến lực lượng phòng thủ của đối phương bị kéo căng, rồi quay về căn cứ để nạp vũ khí.

Trong một chiến dịch quân sự, hoạt động này sẽ mang đến những hiệu quả nhất định. Ngay cả khi tỷ lệ đánh chặn cao, vẫn có những tên lửa trúng mục tiêu. Khi kết hợp với máy bay không người lái, chúng có thể làm nhiễu sóng radar của hệ thống phòng không mà đối phương sử dụng.

Điểm yếu của Tu-160M/M2 là thiếu khả năng tàng hình. Máy bay này có kích thước lớn, tỏa nhiệt nhiều, dễ bị phát hiện hơn so với máy bay ném bom tàng hình. Khả năng sống sót của nó phụ thuộc vào khoảng cách, thiết kế đường bay và lớp vỏ phòng thủ, chứ không phải khả năng giảm thiểu tín hiệu.

Trong một cuộc chiến cường độ cao với đối thủ ngang tầm, các máy bay tiếp dầu, trung tâm chỉ huy trên không (C2) và căn cứ an toàn được cho là “gót chân Achilles” của Tu-160M/M2. Nếu đối phương có thể đe dọa đến lực lượng tiếp dầu và hạ tầng cố định vốn bảo đảm cho các chuyến xuất kích tầm xa, giá trị của Tu-160M/M2 sẽ giảm sút theo từng đợt cất cánh bị gián đoạn. Hiểu rõ điều này, Nga luôn triển khai Tu-160 bên ngoài những khu vực phòng thủ dày đặc nhất của đối phương

Với các nước láng giềng phương Tây của Nga, mối lo ngại đối với Tu-160M2 Blackjack không phải là các cuộc tấn công mạnh mẽ, mà ở khả năng duy trì chiến dịch lâu dài.

Một số ý kiến nhận định, Tu-160M2 là giải pháp đậm chất Nga nhất: chấp nhận thực tế không có khả tàng hình nhưng lại tối đa hóa tính năng như sự cơ động, bay tầm xa và vũ trang hạng nặng. Là một phương tiện ném bom thuần túy, máy bay sẽ dễ bị tấn công nếu buộc phải bay sát các hệ thống phòng thủ hiện đại của đối phương. Tuy nhiên khi có sự hỗ trợ các máy bay tiếp dầu và có số lượng tên lửa hành trình ổn định, Tu-160M2 sẽ có sức mạnh đáng gờm.

Hồng Anh