EU cảnh báo 'đụng độ kinh tế thế kỷ' với Trung Quốc

Mâu thuẫn về đất hiếm, thuế quan và áp lực từ Mỹ đang đẩy quan hệ EU – Trung Quốc đến điểm gãy chưa từng có.

Cờ Liên minh châu Âu tại trụ sở Ủy ban châu Âu ở Brussels, Bỉ. Ảnh: THX/TTXVN.

Theo mạng tin châu Âu Euractiv.com ngày 22/6, giữa lúc căng thẳng địa chính trị ở Trung Đông đang nóng lên, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen bất ngờ gây sốc với những tuyên bố gay gắt, kêu gọi các nhà lãnh đạo phương Tây chuẩn bị cho một "cuộc đụng độ kinh tế quyết định của thế kỷ này" – với Trung Quốc. Những lời chỉ trích nặng nề trên không chỉ phản ánh sự thất vọng của EU trước các chính sách kinh tế của Bắc Kinh mà còn báo hiệu một tương lai đầy bất ổn cho mối quan hệ song phương.

Cơn “thịnh nộ” từ Brussels

Trong hai bài phát biểu đầy chỉ trích, bà Leyen đã cáo buộc nỗ lực của Bắc Kinh nhằm “thống trị” và “gây áp lực” với châu Âu và châu Mỹ thông qua các hạn chế xuất khẩu đất hiếm – nguyên liệu quan trọng để sản xuất nhiều công nghệ tiên tiến như điện thoại thông minh, xe điện và hệ thống dẫn đường tên lửa. Sự giận dữ của người đứng đầu Ủy ban châu Âu rõ ràng đến mức nhiều phần trong bài phát biểu của bà thậm chí còn gay gắt, thể hiện sự bức xúc tột độ.

Bà Leyen nhấn mạnh rằng “Trung Quốc phần lớn đã cho thấy rằng họ không muốn sống trong những ràng buộc của hệ thống quốc tế dựa trên luật lệ”. Trong khi các quốc gia khác mở cửa thị trường, Trung Quốc lại tập trung vào việc “làm suy yếu các biện pháp bảo vệ sở hữu trí tuệ, trợ cấp lớn với mục đích thống trị chuỗi cung ứng và sản xuất toàn cầu”.

Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là tại sao những lời bình luận lại dữ dội đến vậy, đặc biệt là vào thời điểm căng thẳng địa chính trị như hiện nay?

Nguyên nhân sâu xa: Đất hiếm và "thuế quan"

Có vẻ như các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm của Bắc Kinh chỉ là một phần của lời giải thích. Những biện pháp này được đưa ra để trả đũa cho "thuế quan qua lại" của Tổng thống Mỹ Donald Trump vào đầu tháng 4 năm nay, chủ yếu nhằm tác động đến nền kinh tế Mỹ và nhắc nhở Washington rằng họ không thể thắng trong một cuộc chiến thương mại với Bắc Kinh.

Tuy nhiên, chính những chính sách này cũng đã gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho nền kinh tế EU, vốn đang chao đảo vì tác động kép của nhu cầu chậm lại và sự cạnh tranh ngày càng tăng từ các nhà xuất khẩu Trung Quốc. Nhiều ngành công nghiệp EU, bao gồm cả các nhà sản xuất ô tô lâu năm của Đức, đã cảnh báo rằng họ có thể phải tạm dừng sản xuất nếu nguồn cung đất hiếm không được khôi phục.

Mặc dù có thể Trung Quốc không cố ý làm tổn hại đến châu Âu, nhưng thực tế là các chính sách của Bắc Kinh đã gây ra hậu quả nghiêm trọng. Hơn nữa, chúng làm tăng sự nghi ngờ về Trung Quốc trong số các quan chức EU, bao gồm cả bà Leyen, những người vẫn còn ám ảnh bởi sự phụ thuộc kinh tế quá mức của khối vào Nga trước cuộc xung lược toàn diện ở Ukraine năm 2022.

Ngoài ra, căng thẳng thương mại đang diễn ra giữa EU và Mỹ gần như chắc chắn là một nguyên nhân chính khác dẫn đến những phát biểu gay gắt trên của bà Leyen. Với việc chính quyền Trump có rất nhiều người theo chủ nghĩa "diều hâu" với Trung Quốc, bà Leyen có thể cho rằng việc chỉ trích Bắc Kinh là cách tốt nhất để tránh mức thuế quan toàn diện của Tổng thống Trump đối với hàng hóa EU, có thể tăng lên 50% vào đầu tháng 7 tới.

Hơn nữa, bất chấp sự giảm bớt căng thẳng gần đây giữa Mỹ và Trung Quốc, một sự "tách rời" toàn diện giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn là một khả năng thực sự. Nếu điều này xảy ra, sự phụ thuộc an ninh quá lớn của EU vào Mỹ có thể sẽ buộc Brussels phải đứng về phía Washington thay vì Bắc Kinh.

Những dấu hiệu cho thấy mối quan hệ EU - Trung Quốc đang xấu đi không chỉ giới hạn ở những phát biểu của bà Leyen. Tờ Financial Times của Anh đưa tin Brussels đã từ chối tham gia một cuộc họp kinh tế cấp cao với Bắc Kinh trước thềm hội nghị thượng đỉnh EU - Trung Quốc được mong đợi từ lâu vào cuối tháng 7 năm nay. Sớm hơn cùng ngày, EU cũng đã cấm hầu hết các nhà cung cấp thiết bị y tế Trung Quốc đấu thầu các hợp đồng công.

Những dấu hiệu bên ngoài châu Âu cũng đáng ngại. Canada tuyên bố sẽ áp dụng thuế “chống bán phá giá” để bảo vệ mình trước tình trạng xuất khẩu thép của Trung Quốc, điều này có thể dẫn đến việc nhiều kim loại giá rẻ của Trung Quốc bị bán phá giá tại châu Âu. Hơn nữa, Trung Quốc dường như không thực sự hiểu về nỗi lo sợ về kinh tế và an ninh của châu Âu, điều này được nhấn mạnh khi Bắc Kinh bác bỏ những phát biểu của bà Leyen là "vô căn cứ và thiên vị".

Hãng tin châu Âu euronews.com dẫn lời người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn (Guo Jiakun), nêu rõ trong một cuộc họp báo: "Chúng tôi bày tỏ sự bất bình mạnh mẽ và phản đối mạnh mẽ những nhận xét vô căn cứ và thiên vị phản ánh tiêu chuẩn kép".

Trung Quốc từng đệ đơn kiện lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), phản đối các biện pháp chống trợ cấp của Liên minh châu Âu (EU) đối với xe điện do nước này sản xuất. Ảnh: THX/TTXVN.

Dù vậy, ông Quách Gia Côn cũng để ngỏ khả năng hòa giải khi lưu ý thêm: "Trung Quốc sẵn sàng tăng cường trao đổi và phối hợp với EU, xử lý thỏa đáng các khác biệt thương mại và đạt được sự thịnh vượng chung cho cả hai bên. Tuy nhiên, chúng tôi kiên quyết phản đối mọi nỗ lực làm tổn hại đến quyền phát triển của Trung Quốc hoặc thậm chí khẳng định lợi ích của riêng mình bằng cách gây tổn hại đến Trung Quốc".

Nỗ lực hòa giải này phù hợp với "chiến dịch gây sức hút" của Bắc Kinh, theo cách gọi của các nhà ngoại giao, đối với EU nhằm đáp trả các chính sách của Tổng thống Trump, người đã áp đặt thuế quan trừng phạt đối với cả đồng minh và đối thủ.

Nhận thấy sự rạn nứt sắp xảy ra trong liên minh phương Tây, Trung Quốc đã có một số động thái nhằm lấy lòng Brussels, bao gồm cả việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt gây tranh cãi đối với các nhà lập pháp, trước thềm hội nghị thượng đỉnh EU - Trung Quốc được mong đợi vào cuối tháng 7 năm nay.

Tháng trước, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã ca ngợi lễ kỷ niệm 50 năm quan hệ song phương là cơ hội để "mở ra một tương lai tươi sáng hơn" trong lĩnh vực ngoại giao. Bà Leyen đáp lại: "Chúng tôi vẫn cam kết tăng cường quan hệ đối tác với Trung Quốc. Một mối quan hệ cân bằng, được xây dựng trên cơ sở công bằng và có đi có lại, là vì lợi ích chung của chúng ta".

Nhưng trong bài phát biểu của bà Leyen tại G7, được đưa ra khi có Tổng thống Trump tham dự, cam kết trên đã bị bỏ qua một cách rõ ràng. Thay vào đó, bà cho rằng quyết định gần đây của Bắc Kinh về việc hạn chế bán bảy loại vật liệu đất hiếm là hành động "vũ khí hóa" hoạt động thương mại.

Trung Quốc nắm giữ vị thế gần như độc quyền đối với đất hiếm, 17 nguyên tố kim loại thiết yếu để xây dựng các công nghệ tiên tiến. Quốc gia này nắm giữ khoảng 60% nguồn cung của thế giới và 90% công suất chế biến và tinh chế.

Nhưng đất hiếm cũng chỉ là phần nổi của tảng băng chìm tạo nên từ các tranh chấp thương mại đã gây ra rạn nứt nghiêm trọng giữa Brussels và Bắc Kinh. Vài năm qua, EU đã áp đặt thuế cao đối với xe điện do Trung Quốc sản xuất, loại trừ các công ty Trung Quốc khỏi các cuộc đấu thầu công khai về thiết bị y tế, dán nhãn Huawei và ZTE là "nhà cung cấp rủi ro cao" của mạng 5G và tiến hành điều tra về việc sử dụng đáng ngờ các khoản trợ cấp công nghiệp.

Noah Barkin, thành viên cấp cao tại Quỹ Marshall của Đức, nhận định: "Những lời chỉ trích thẳng thắn của bà Leyen đối với Trung Quốc là phản ứng trước sự chậm trễ của Bắc Kinh. Nếu Trung Quốc không thể hiện thiện chí giải quyết những lo ngại của châu Âu, hội nghị thượng đỉnh vào tháng 7 năm nay khó có thể đưa ra bất kỳ kết quả thực chất nào. Khả năng là căng thẳng giữa EU và Trung Quốc sẽ tiếp tục gia tăng. Việc đóng cửa thị trường Mỹ đối với các sản phẩm của Trung Quốc sẽ dẫn đến việc chuyển hướng xuất khẩu sang châu Âu, làm tăng thách thức đối với ngành công nghiệp châu Âu. Và việc Mỹ rút lại sự hỗ trợ cho Ukraine sẽ biến sự ủng hộ của Trung Quốc đối với Nga thành một vấn đề thậm chí còn lớn hơn đối với châu Âu".

Vũ Thanh