Định hình lại khủng hoảng Trung Đông sau vụ đánh bom Iran

Vụ nổ khiến 84 người thiệt mạng và 211 người bị thương hôm 3 tháng 1 có thể định hình các vấn đề Trung Đông như thế nào?

Hiện trường vụ tấn công khiến tướng Qasem Soleimani thiệt mạng năm 2020.

Thủ phạm vụ tấn công

Hai vụ nổ xảy ra trong đám rước di chuyển về phía lăng mộ của chỉ huy Iran Qasem Soleimani ở thành phố Kerman của Iran hôm 3 tháng 1, cướp đi sinh mạng của gần 100 người và khiến nhiều người khác bị thương.

Tổ chức khủng bố IS đã nhận trách nhiệm về vụ đánh bom sau đó một ngày, theo một bài đăng trên tài khoản Telegram của nhóm khủng bố.

Tờ New York Times chỉ ra rằng thông báo của IS "phù hợp với các đánh giá của tình báo Mỹ" vốn chỉ ra rằng những người Hồi giáo dòng Sunni hoặc IS có khả năng đứng sau vụ tấn công khủng bố.

Ban đầu, chính quyền Iran ám chỉ rằng vụ đánh bom có thể liên quan đến cuộc tấn công của Israel vào Gaza, cho thấy Tel Aviv hoặc Washington có thể đứng sau vụ này.

Bộ trưởng Nội vụ Iran Ahmad Vahdi đã tuyên bố rằng vụ nổ xảy ra nhằm đáp trả các hành động của Trục kháng chiến chống lại cuộc chiến ở Gaza của Israel mà không nêu tên bất kỳ quốc gia cụ thể nào đứng đằng sau vụ tấn công, trong khi cấp phó của Tổng thống Ebrahim Raisi, Mohammad Jamshidi, trực tiếp hơn, chỉ ra rằng chỉ trích Israel và Mỹ.

Jamshidi viết trên X: "Washington nói rằng Mỹ và Israel không có vai trò gì trong vụ tấn công khủng bố ở Kerman, Iran. Thật sao? Một con cáo ngửi thấy hang ổ của chính mình trước tiên. Đừng nhầm lẫn. Trách nhiệm về tội ác này thuộc về Mỹ và nhà nước Do Thái (Israel) và khủng bố chỉ là một công cụ".

Tuy nhiên, tờ Wall Street Journal khẳng định Israel đã nói với các đồng minh rằng họ không liên quan đến vụ tấn công, trong khi người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Matt Miller cũng khẳng định với báo chí rằng Washington "không có lý do gì để tin rằng Israel có liên quan đến vụ nổ này". Miller nói thêm rằng Mỹ cũng không nhúng tay vào vụ nổ.

Về phần mình, cựu quan chức tình báo Israel và nhà phân tích khu vực Avi Melamed cho rằng một số nhóm chiến binh trong khu vực có thể đã dàn dựng các vụ nổ.

"Không thiếu những yếu tố bên trong Iran rõ ràng muốn tấn công chính phủ Iran. Trong đó có lực lượng người Kurd hoạt động ngầm. Có quân nổi dậy ở tây nam Iran. Ngoài ra còn có phiến quân Baluchistan...", Avi Melamed nói.

Vì lợi ích của ai?

Trong khi đó, Mahjoob Zweiri, giáo sư về chính trị và lịch sử đương đại Trung Đông chuyên nghiên cứu về Iran và vùng Vịnh tại Đại học Qatar, nhấn mạnh rằng người ta nên trả lời câu hỏi "cui bono" (vì lợi ích của ai) trong khi tìm kiếm thủ phạm của vụ tấn công khủng bố.

Giáo sư Zweiri nói: "Tôi nghĩ toàn bộ sự việc dường như có một lý do chính, đó là phục vụ lợi ích của một bên nào đó".

Ông tin rằng chính phủ Israel có thể được hưởng lợi từ sự nhầm lẫn đang diễn ra xung quanh hiện trạng chính trị của khu vực.

Zweiri cho biết thêm: "Có vẻ như có mong muốn chính phủ Benjamin Netanyahu mở rộng cuộc xung đột ra ngoài Gaza. Người Mỹ và những người châu Âu khác có thể can thiệp và về cơ bản chuyển toàn bộ cuộc xung đột thành một cuộc xung đột rộng hơn".

Vụ tấn công ở Kerman trùng với kỷ niệm 4 năm ngày Tướng Soleimani bị giết ở Baghdad, Iraq bởi một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ. Ban đầu, Washington phủ nhận có liên quan đến vụ tấn công đầu năm 2020.

Tuy nhiên, vào tháng 2 năm 2020, Nhà Trắng đã đưa ra một báo cáo biện minh cho vụ ám sát vị tướng này.

Đặc biệt, chính phủ của Tổng thống Trump khi đó lập luận rằng mục đích của cuộc tấn công là để "ngăn chặn Iran tiến hành hoặc hỗ trợ các cuộc tấn công tiếp theo chống lại lực lượng và lợi ích của Hoa Kỳ" và "làm suy giảm khả năng tiến hành các cuộc tấn công của lực lượng dân quân được lực lượng Quds và Iran hậu thuẫn".

"Tất nhiên, Mỹ phủ nhận mọi trách nhiệm về việc sát hại tướng Soleimani. Và tôi nghĩ điều này đã xảy ra trong quá khứ. Và họ cố gắng tránh xa điều đó. Nhưng đây sẽ không phải là vấn đề chính. Vấn đề chính là làm thế nào Người Iran hiểu tình hình", Zweiri lưu ý và nhấn mạnh rằng người Iran muốn buộc Washington phải chịu trách nhiệm về những gì họ đã làm.

Đồng thời, giáo sư bày tỏ nghi ngờ rằng Tehran sẽ vội vàng trả đũa sau vụ đánh bom Kerman mà thay vào đó sẽ tập trung vào việc thúc đẩy lệnh ngừng bắn ở Gaza.

"Tôi không chắc chắn rằng sẽ có bất kỳ hình thức mở rộng nào về chiến tranh và hiện trạng. Một lần nữa, có vẻ như cả Iran và Hezbollah đều không muốn đáp trả vào lúc này. Tôi nghĩ họ sẽ quan sát tình hình ở Gaza và xem xét để chứng kiến một lệnh ngừng bắn lâu dài", Zweiri nói.

Sau vụ đánh bom hôm 3 tháng 1, Lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei đã cam kết "phản ứng gay gắt" với những kẻ đứng sau vụ này.

Vụ tấn công được thực hiện chỉ một ngày sau khi Saleh Al-Arouri, phó trưởng phòng chính trị của Hamas, bị sát hại trong một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái ở miền nam Beirut. Vụ ám sát Al-Arouri được nhiều người cho là do Israel thực hiện, mặc dù Tel Aviv không nhận trách nhiệm về vụ việc.

Vào tháng 12 năm 2023, Iran cũng đã cáo buộc Israel sát hại Sayyed Razi Mousavi, một tướng Iran phục vụ trong Quds của lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo của Iran, ở Syria.

Kiên Bùi